„Jesteś drogowskazem kapliczko przydrożna,
Jesteś przypomnieniem dla pielgrzymów ziemi,
Że Pan Bóg jest wszędzie, w każdziutkim zakątku,
Na rozstajnych drogach i w leśnej zieleni.
I krzyże przydrożne symbol naszej wiary,
Co zdobią pejzaż naszej polskiej ziemi,
Wskazują którędy iść prosto do nieba
I chcą wszystkich objąć ramionami swymi.
I kiedy wędrujesz po naszej krainie,
I mijasz kapliczki i krzyże przydrożne
Przystań i zastanów się, chociaż przez chwilę,
Czy idziesz po dobrej, czy tez po złej drodze?”
(Janina Rusek poetka ludowa z Kamanowic)
Krzyż towarzyszył mi od samego początku życia, wystarczyło spojrzeć przez okno by dostrzec wielki dębowy krzyż stojący tuż za ogrodzeniem domu, a wieczorem cień krzyża zaglądał do naszego domu. Pewnego dnia kiedy rano spojrzałem przez okno nie dojrzałem krzyża, zaniepokojony wybiegłem na ulicę i zobaczyłem straszny widok krzyż leżał złamany, wieczorna burza powaliła nadwątlony zębem czasu symbol ukrzyżowania Chrystusa. Wtedy poprosiłem swoją babcię by więcej opowiedziała historię postawienia krzyża. Krzyż został przeniesiony w czasie II wojny światowej po ścięciu przez Niemców. Po wykopaniu dołu na dno mieszkańcy przynieśli białe płótno symbolizujące całun i różnej wartości monety. Wstawianie krzyża odbywało się przy śpiewie pieśni religijnych. Ten stary krzyż po upadku już nie nadawał się do renowacji, jeden z gospodarzy dał drzewo dębowe do wykonania repliki krzyża, nawet napis był taki sam jak poprzedni .,, Od Powietrza ,,Głodu I Ognia Zachowaj Nas Panie”. Stary krzyż został spalony a popiół wsypano koło nowego krzyża .
Ta historia zaciekawiła mnie. Zacząłem poszukiwać informacji o innych krzyżach i kapliczkach znajdujących się na terenie parafii w której zamieszkałem. Krzyże i kapliczki to symbole i pomniki sakralnej kultury, stawiano je z ważnych powodów i w różnym czasie indywidualnie czy zbiorowo przez mieszkańców parafii świadczą o ich religijności
i przywiązaniu do wiary Ojców. Są bardzo ważnym wyrazem pobożności i zaangażowania religijnego. Krzyż ma wielkie znaczenie w historii zbawienia, nie dlatego, że jest miejscem okrutnego cierpienia, ale dlatego, że jest miejscem szczególnej miłości. Krzyż Chrystusa mówi o tym, że Miłość potrafi kochać w każdej sytuacji i potrafi zbawić każdego człowieka. Krzyż to znak przynależności do Chrystusa, ale też źródło Bożego błogosławieństwa, każdego człowieka. W życiu naszej parafii towarzyszył od zawsze, najstarsze krzyże pojawiły się tuz po odzyskaniu przez Polskę niepodległości długo przed założeniem naszej parafii. Obecnie na terenie parafii jest postawionych 17 krzyży, ostatni Krzyż został postawiony na pamiątkę Misji Ewangelizacyjnych które, odbyły się w maju 2019 roku. Większość informacji pochodzi od mieszkańców w pobliżu których są postawione krzyże, cześć znajduje się w kronikach parafialnych. Większość krzyży to typowe klasyczne wykonane z drewna lub metalu różną techniką. Jeden krzyż to krzyż świętego Zachariasza jaki się znajduje w Dobrynce jako wotum za uratowanie wsi od zarazy. Historie widzialnych znaków naszej wiary jakimi są krzyże zostały opisane poniżej.
Krzyże i kapliczki w Parafii Wólka Dobryńska
1. Krzyż przy domostwie państwa Marianny i Józefa Machulów,
postawiony został w roku 1935 (odnowiony w roku 1988). Intencją
była prośba o opiekę Bożą nad gospodarstwem.
2. Krzyż przy domu państwa Mincewiczów, przy ulicy Lipowej
w Małaszewiczach Dużych, został postawiony w roku 1994 jako
stacja dla poświęcenia pól.
3. Krzyż przy domostwie państwa Albina i Franciszki Nowaków,
ustawiony w roku 1979. Pan Nowak musiał stoczyć nie lada bój,
ponieważ ówczesne władze nie pozwalały stawiać krzyży. Sprawa
trafiła aż do Rady Państwa a jako motywację podano kultywowanie
tradycji a nie jak było naprawdę pobudki religijne.
4. Krzyż na skrzyżowaniu ulic Słonecznej i Krótkiej, postawiony w
roku 1984. Jest opatrzony inskrypcją „Panie Jezu Chryste
Ukrzyżowany zmiłuj się nad nami”. Służy jako stacja podczas poświęcenia pól.
5. Krzyż przy domu pani Janiny Pietraszuk. Drewniany krzyż
z inskrypcją „Boże błogosław ludowi Twemu” Na krzyżu widnieje
tablica z napisem „Od powietrza, głodu, ognia i wojny zachowaj
nas Panie”. Ustawiono go w roku 1985 w miejsce starego, który
stał tu od 1918r., kiedy we wsi szalała ,,hiszpanka”, mieszkańcy postawili
krzyż, by uprosić Boga o zatrzymanie zarazy.
6 Krzyż ustawiony przy posesji państwa Dobrolińskich. Został on
ufundowany w latach 90-tych jako stacja w czasie procesji Bożego
Ciała.
7. Krzyż przy domostwie państwa Lewczuków. Jest to krzyż, który w
czasie wojny Niemcy ścięli i przeznaczyli na spalenie, ale jeszcze
tej samej nocy pan Franciszek Sacharuk i Władysław Lewczuk
wykradli go, sami narażając się na niebezpieczeństwo ze strony okupanta niemieckiego ustawili na polu p.W. Lewczuka. Krzyż przetrwał czas pożogi wojennej nie nękany więcej przez Niemców.
8.Krzyż na skrzyżowaniu drogi cmentarnej i A-2. Od 1996r. jest to
krzyż metalowy z napisem „Jezu Chryste zmiłuj się nad nami”.
Przed wojną stał tu krzyż drewniany, jako stacja dla konduktów
żałobnych, wychodzących z kościoła w stronę cmentarza.
9.Krzyż ufundowany przez rodzinę Sitniczuków. Obecnie jest to
krzyż metalowy, który zastąpił drewniany z przed wojny. Z tej
rodziny pochodzi ksiądz Stanisław Sitniczuk. Krzyż ten jest
wyrazem dziękczynienia za dar kapłaństwa w rodzinie.
10. Krzyż na końcu wsi Wólka Dobryńska, drewniany z inskrypcją
„Boże Pokoju” i „Jezu zmiłuj się nad nami, pocieszaj nas w
trudach i utrapieniach” – służy jako stacja przy poświęceniu pól.
11. Krzyż metalowy przy domostwie państwa Redów w Dobrynce.
12. Krzyż przy drodze w kierunku Lebiedziewa. z jednej strony katolicki, a z drugiej strony pandemiczny św. Zachariasza ( pamiętający czasy grypy ,, hiszpanki” Krzyże służą jako granica parafii Wólka oraz jako stacja podczas
obchodzie pól.
13.Krzyż metalowy przy torach kolejowych , postawiony przez pana Musiała jako stacja podczas obchodu pól.
14.Krzyż przy domostwie państwa Krawczyków, postawiony z
inicjatywy ks. Jana Czapskiego .
Wszystkie krzyże w Dobrynce części należącej do parafii w Wólce Dobryńskiej powstały w latach 90-tych. Nowy krzyż postawiono przy posesji państwa Rzymowskich, przy którym mieszkańcy odprawiają tzw. ,,majowe” i ,,czerwcowe”.
15. Krzyż postawiony na posesji Państwa Denickich - końcowa stacja obchodu pól( przy szosie)
16. Krzyż misyjny postawiony na pamiątkę Misji Ewangelizacyjnych w 2019 roku
17. Krzyż cmentarny obok obelisku poświęconego założycielowi parafii w Wólce Dobryńskiej ks. Franciszkowi Michalikowi dziekanowi terespolskiemu zamordowanemu w święto Matki Bożej Fatimskiej w niemieckim obozie zagłady Auschwitz.
Drugim ważnym elementem naszej wiary są kapliczki przydrożne duże i małe, murowane i drewniane. Większość kapliczek symbolizuje cztery ściany, które oznaczały rzeczy ostateczne – śmierć, Sąd Boży, czyściec i piekło. Sklepienie kapliczki symbolizowało niebo. Większość kapliczek w naszej parafii poświęcona jest Matce Bożej a to związane jest szczególnie w naszym kraju z kultem maryjnym. Każda z tych kapliczek stawiana była w konkretnym celu, lub upamiętnienia ważnych wydarzeń z życia Ojczyzny lub parafii. Na terenie parafii mamy 10 kapliczek, historia każdej z nich znajduje się poniżej
Kapliczki przydrożne.
1.Kapliczka przy posesji państwa Pawluczuków, postawiona dla
uczczenia II pielgrzymki Papieża Jana Pawła II do Ojczyzny w roku 1983. Postawiona w bardzo trudnym okresie dla naszej ojczyzny w czasie trwania stanu wojennego. Znajduje się tu figurka Matki Boskiej Różańcowej.
2.Kapliczka przy domu państwa Sacharuków, postawiona z tych samych pobudek i w tym samym czasie co poprzednia. Znajduje się tu figurka Pana Jezusa.
3.Kapliczka przy posesji państwa Kazimiery i Jana Sacharuków, postawiona celem uproszenia łask mieszkańcom i podróżnym przejeżdżającym międzynarodową trasą biegnącą przez Wólkę Dobryńską.
4.Kapliczka przy posesji państwa Ireny i Feliksa Rogoźnickich
w Wólce Dobryńskiej, stanowi jedną ze stacji nabożeństwa ku czci Matki Boskiej Fatimskiej.
5.Kapliczka przy domostwie państwa Haliny i Stanisława Tyszków w Małaszewiczach Dużych. W kapliczce znajduje się figurka Matki Boskiej Fatimskiej. Ufundowana została, by uczcić wizytę Ojca św. Jana Pawła II w Siedlcach na Podlasiu w roku 1999.
6.Kapliczka świętego Huberta patrona myśliwych - ufundowana przez myśliwych i leśników.
7.Kapliczka świętego Stanisława Kostki patrona parafii w Wólce Dobryńskiej ustawiona przy kościele
8.Kapliczka świętego Krzysztofa patrona kierowców ustawiona z tyłu kościoła przy parkingu jako dar rodziców dzieci przystępujących do I Komunii św.
9.Kapliczka świętego Floriana patrona strażaków i straży pożarnej ustawiona przy remizie strażackiej.
10. Grota Matki Bożej z Lourdes postawiona przy kościele
Wszystkie krzyże i kapliczki przydrożne stawiane indywidualnie czy zbiorowo przez mieszkańców parafii, świadczą o głębokim przywiązaniu do wiary naszych przodków ale też są piękną ozdobą krajobrazu. Skłaniają do zadumy, przemawiają do naszej wyobraźni. Do dzisiaj można zaobserwować jak ludzie przed krzyżem zdejmują czapki, żegnają się, czy pogrążają się w modlitwie. Trzeba powiedzieć, ze wszystkie krzyże i kapliczki są zadbane, ozdobione kwiatami, często palą się lampki. Święty Jan Paweł II wzywał: ,,Ziemio Polska, Ziemio Ojczysta, Uwielbiaj Chrystusowy Krzyż”
To tylko zarys historii krzyży i kapliczek na terenie parafii w Wólce Dobryńskiej, a zarazem wstęp do większej pracy którą przygotowujemy wraz z koleżanką ,,Krzyże Południowego Podlasia” którą planujemy wydać drukiem w najbliższym czasie.
Józef Dawidziuk
Bibliografia:
1. ,,75-Lecie Parafii w Wólce Dobryńskiej’’- Zenobia Kopeć, Józef Dawidziuk, wyd.CALAMU,r.2008
2.Archiwum własne autora,
3.Wywiady z mieszkańcami.
Krzyże morowe w Dobrynce - widzialni świadkowie zarazy
Dobrynka to wieś leżąca w Gminie Piszczac jest jedną z wielu miejscowości Południowego Podlasia których nie ominęły zarazy i pandemie przetaczające się przez nasze ziemie. Miejscowość leżała na tak zwanym szlaku jagiellońskim i znana była już w XV wieku. Stąd też przez miejscowość przejeżdżały karawany wiozące różne towary na handel w stronę Brześcia i dalej. Wieś była narażona na różne choroby przywleczone z Europy. Rozwój wsi został przerwany epidemią dżumy w 1629, 1653 i 1655. Duża śmiertelność doprowadziła do zmniejszenia się populacji mieszkańców wsi. Kolejne lata nie były lepsze, różne choroby w mniejszym bądź większym stopniu docierały także i tutaj. W 1707 morowe powietrze dotarło do województwa lubelskiego. Epidemia ospy w 1719 opanowała pobliskie wsie i miasta, nie ominęła także Dobrynki. Jednocześnie panował po wsiach mór na bydło w Polsce. Jak czytamy w pamiętnikach ks. Kitowicza „Roku1744 powstało powietrze na bydło rogate, najprzód na Rusi, a potem rozszerzyło się po całej Polszczę i Litwie, z kąd znowu z wołami ruskiemi postąpiło do Szląska, Prus brandenburgskich i do innych niemieckich krajów. Zabijało powszechnie i gęsto przez cztery lata, potem obrzednio pokazywało się po różnych miejscach", i nieco dalej . „W r. 1748, szarańcza z Turek, czyli z Wołoszczyzny wyleciała na Ukrainę w niezmiernej liczbie, a potem się wysypała na całą Polskę, Litwę, i prawie na całą Europę... Zapewne dotarła także i tutaj gdyż jak wspomniałem wieś leżała na szlaku handlowym.
Wiek XIX obfitował w różne epidemie miedzy innymi cholerę. Prawdopodobnie w tym czasie złożono cmentarz choleryczny przy drodze po prawej stronie w kierunku Lebiedziewa. Zanim wybuchła I wojna światowa w 1914 roku w tym miejscu stały dwa drewniane krzyże . Jeszcze kilka lat temu na miejscu byłego cmentarza był kamień polny z wyrytym krzyżem, płyta kamienna z krzyżem unickim oraz fragmenty drewnianego krzyża. Cmentarz choleryczny – epidemiczny został skreślony z listy cmentarzy w latach 30 ubiegłego wieku. Obecnie znajduje się w tym miejscu pole uprawne.
Tragiczna w skutkach pod względem klęsk spadających na ziemie polskie okazała się połowa XIX wieku. Na lata 40. oraz 50. w całej Europie cieniem rzuciły się klęski głodu, spowodowane w dużej mierze zarazą ziemniaczaną. Wraz z nim szybko zaczęły pojawiać się epidemie chorób zakaźnych, które dziesiątkowały głodujących.
Lekarz Kazimierz Chechłowski na początku XX wieku zauważył, że ludność Królestwa Polskiego, które znajdowało się na terenie zaboru rosyjskiego, zmniejszyła się w latach 1846-1855 o 200 tysięcy osób.
Na przełomie XIX i XX wieku na ziemiach polskich nastąpił spadek nawrotów epidemii. Wiązał się z zakończeniem cyklicznie powtarzających się okresów klęsk głodu, którym towarzyszyły zarazy chorób zakaźnych spowodowane osłabieniem odporności niedożywionej ludności. W miastach stopniowo wprowadzano nowoczesne urządzenia sanitarne, które pozwalały ograniczyć czynniki ryzyka rozwoju epidemii.
Koniec I wojny światowej przynosi kolejny kataklizm dla mieszkańców Dobrynki przywleczony z Europy Zachodniej grypę ,,hiszpankę” efektem której była duża śmiertelność mieszkańców wsi. W ciągu dwóch lat zmarło wielu mieszkańców z niektórych rodzin po kilka osób.
Lekarz Karol Rozenfeld wspominał:
"Zaskoczeni znienacka, staliśmy wszyscy bezradni w obliczu klęski, której ogromu ani zmniejszyć, ani nawet w przybliżeniu określić nie byliśmy w stanie. Ogólne uczucie grozy zwiększała niemoc terapii, bezowocność wszystkich wysiłków w przypadkach złośliwych, szybko kończących się śmiercią".
Ludność wsi postanowiła postawić krzyże morowe św. Zachariasza, tak zwaną karawakę. Krzyż ten był stosowany w kościele katolickim jako ochrona przed zarazą. W miejscowości zachowały się dwa takie krzyże, jeden przy wjeździe do wsi na skrzyżowaniu w kierunku Lebiedziewa a drugi w pobliżu byłego cmentarza cholerycznego. W 1920 roku mieszkańcy postawili murowaną kapliczkę w której znajduje się obraz Matki Bożej Częstochowskiej, drewniana figura świętego Antoniego oraz drewniany krzyż jako wotum wdzięczności za uratowanie wsi z pożogi wojennej jak i grypy ,,hiszpanki”. W latach 60-tych zawieszono kolejny obraz jako wotum za ominięcie wsi z szalejącej w kraju ospy. A czasy współczesne to rok 2020 Koronawirus Covid-19 , jak się rozwinie ile będzie ofiar nikt nie potrafi jeszcze odpowiedzieć. Miejmy nadzieje że wieś jak została uchroniona w minionych latach tak i teraz nie ucierpi.
Józef Dawidziuk
Bibliografia
- Mór w Polsce w wiekach ubiegłych zarys historyczny- Fr. Giedroić, Warszawa 1899.
- Pamiętniki ks. Kitowicza
- Informacje internetowe
- Prywatne archiwum autora
|
